PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm, BV 103
Trong các sách về thận học, chúng ta thấy xuất hiện thuật ngữ protein “Tamm–Horsfall”, vậy protein Tamm–Horsfall là gì, vai trò sinh lý và bệnh lý của nó như thế nào?. Trong bài viết này, người viết muốn cung cấp cho bạn đọc một số thông tin cần thiết để hiểu về protein Tamm–Horsfall.
1. Lịch sử
Protein Tamm–Horsfall lần đầu tiên được hai tác giả Tamm và Horsfall chiết xuất từ nước tiểu của người bình thường. Về sau người ta tìm thấy nó có ở trong nước tiểu của tất cả các động vật có vú.
Tamm–Horsfall glycoprotein (THP) còn được gọi là uromodulin là một glucoprotein, ở người nó được tạo ra do gen UMOD. Số lượng protein Tamm–Horsfall có thể được bài tiết ra nước tiểu lên đến 150mg/ngày ở mỗi người. Điều này có vai trò đóng góp vào lượng protein trong nước tiểu ở người bình thường.
Gen UMOD ở người định vị ở nhiễm sắc thể thứ 16, có thể có một vài sự khác biệt nhỏ giữa các cá thể. Cho đến nay mới chỉ có hai tài liệu đề cập đến độ dài đầy đủ của gen này. Hai báo cáo này chủ yếu trình bày một số khác biệt chính và sự mã hóa của cùng một gen đồng dạng.
2. Vai trò sinh lý
Protein Tamm-horsfall không thấy có trong huyết tương mà chỉ thấy có trong nước tiểu, nó được các tế bào biểu mô ở nhánh lên phần dày của quai Helle của thận ở động vật có vú sản xuất và bài tiết vào nước tiểu. Trọng lượng phân tử của protein Tamm–Horsfall xấp xỉ 68kDa, nhưng trong trạng thái sinh lý ở nước tiểu các phân tử protein Tamm–Horsfall có thể liên kết với nhau tạo ra các ngưng kết lên đến vài nghìn kDa. Protein Tamm–Horsfall bị đông đặc ở pH thấp để tạo thành dạng gel và trở thành thành phần cơ bản của trụ hình trong nước tiểu.
Chức năng sinh lý của protein Tamm–Horsfall: Protein Tamm–Horsfall được bài tiết và phủ trên bề mặt tế bào biểu mô phía lòng ống quai Helle nhánh lên. Protein Tamm–Horsfall hoạt động như là một chất ức chế tạo thành các tinh thể calci trong nước tiểu. Protein Tamm–Horsfall còn có vai trò phòng chống vi khuẩn trong đường niệu bám dính vào thành ống thận, do đó có tác dụng ngăn cản viêm ống-kẽ thận do vi khuẩn. Chức năng của protein Tamm–Horsfall còn chưa được biết rõ hoàn toàn. Các nghiên cứu trên chuột thiếu hụt bài tiết protein Tamm–Horsfall cho thấy protein Tamm–Horsfall có thể còn có vai trò trong điều hòa sinh lý và chức năng vận chuyển của tế bào ống thận. Ngoài ra Protein tamm–Horsfall có vai trò gắn và ngăn cản vi khuẩn xâm nhập vào biểu mô ống thận, thấy khi nghiên cứu với vi khuẩn E.Coli bị gắn giữ ở khe các tế bào biểu mô ống thận bởi các chuỗi ngưng kết protein Tamm–Horsfall.
3. Vai trò bệnh lý
+ Trong bệnh sỏi đường tiết niệu: Uropontin, nephrocalcin và protein Tamm–Horsfall là ba glucoprotein trong nước tiểu tìm thấy trong thành phần sỏi calci của đường tiết niệu. Protein Tamm–Horsfall là thành phần trong chất cơ bản của sỏi đường tiết niệu, nhưng vai trò của nó trong việc hình thành sỏi như thế nào vẫn đang còn tranh cãi, người ta cho rằng nó có vai trò là chất kết dính các tinh thể. Khi nồng độ protein Tamm–Horsfall trong nước tiểu giảm có thể là một dấu hiệu cho thấy nhiều khả năng hình thành sỏi thận, vì một lượng protein Tamm–Horsfall bị gắn trong sỏi thận.
+ Sự thiếu hụt gen UMOD thường thấy trong bệnh thận di truyền nang tủy thận và bệnh tăng acid uric máu có tính chất gia đình ở trẻ em. Bệnh này được đặc trưng bởi đứa trẻ xuất hiện tăng acid uric máu, bệnh gút và tiến triển đến suy thận.
+ Kháng thể kháng protein Tamm–Horsfall đã được tìm thấy ở một vài dạng viêm thận như bệnh thận Balkan, tuy nhiên người ta chưa rõ liệu các kháng thể này có liên quan gì đến bệnh sinh của bệnh này hay không.
+ Trong bệnh đa u tủy xương, thường thấy có trụ niệu hình thành ở ống lượn xa và ống góp của thận, thành phần chủ yếu của các trụ này là các globulin miễn dịch chuỗi nhẹ (protein Bence-Jones), nhưng thường cũng có chứa protein Tamm–Horsfall.
+ Trong các bệnh lý của thận thấy xuất hiện các trụ hình trong nước tiểu. Hình thành các trụ này là do nồng độ protein Tamm–Horsfall trong nước tiểu tăng lên (hoặc do tăng bài tiết của tế bào nhánh lên phần dày của quai Helle hoặc do nước tiểu được cô đặc) và trong điều kiện pH nước tiểu thấp các phân tử protein Tamm-Horsfall chùng hợp thành dạng polymer và bị đông đặc thành dạng gel và được đổ khuôn trong ống thận (ống lượn xa hoặc ống góp). Như vậy, thành phần cơ bản của trụ hình thấy trong nước tiểu là protein Tamm–Horsfall, có cả các protein trong huyết tương lọt qua cầu thận do bệnh lý. Nếu trụ này không chứa các thành phần khác ngoài protein thì thấy trong như thạch và được gọi là trụ trong hay trụ hyalin, nếu trong thành phần của trụ có chứa các thành phần khác lẫn vào thì trụ được gọi tên theo tên các thành phần đó, chẳng hạn trụ hồng cầu, trụ bạch cầu, trụ sáp, trụ mỡ, trụ hạt. Các trụ được hình thành trong ống thận gây bít tắc ống thận là một trong những cơ chế gây thiểu niệu, vô niệu trong suy thận cấp. Trụ gây tắc ống thận sẽ làm nephron có trụ bị mất chức năng tạm thời, khi trụ bong ra và trôi theo nước tiểu chúng ta có thể quan sát thấy trong nước tiểu khi xét nghiệm cặn nước tiểu.
.jpg)
Chú thích: a trụ hyalin, b trụ hồng cầu, c trụ tế bào (chứa tb ống thận), d trụ hạt, e trụ sáp, f trụ mỡ.
PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm
Bạn nào trích dẫn xin ghi nguồn trích dẫn, tác giả cảm ơn.
