PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm, BV 103
Bài đã được đăng trên báo Sức khỏe và Đời sống (Bộ Y tế)
Theo khuyến cáo của JNC 8 (10/2013), việc lựa chọn thuốc hạ HA như sau:
+ Bệnh nhân không phải người da đen, thuốc điều trị ban đầu nên lựa chọn là thuốc lợi tiểu nhóm thiazide, thuốc chẹn kênh calci, thuốc ức chế men chuyển, thuốc ức chế thụ thể angiotensin.
+ Bệnh nhân là người da đen, thuốc lựa chọn ban đầu là lợi tiểu thiazide hoặc thuốc chẹn kênh calci.
+ Các bệnh nhân bị bệnh thận mạn tính nói chung nên chọn nhóm thuốc ức chế men chuyển hoặc ức chế thụ thể angiotensin.
+ Khi cần tăng liều điều trị thì có thể hoặc dùng liều tối đa một thuốc hoặc kết hợp vài thuốc tới liều tối đa của mỗi thuốc.
Như vậy, có 3 cách lựa chọn thuốc điều trị ban đầu (nếu không có chống chỉ định của các thuốc này):
- Lựa chọn thứ nhất: với người tăng huyết áp (THA) chưa có biến chứng, dùng thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh calci.
- Lựa chọn thứ hai: chỉ định với người đái tháo đường týp 2, có protein niệu, chọn thuốc ức chế men chuyển. Đối với người có suy tim chọn thuốc ức chế men chuyển, thuốc lợi tiểu. Trường hợp THA tâm thu đơn độc, ưu tiên dùng thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh calci loại dihydropyridin tác dụng kéo dài. Người đã có nhồi máu cơ tim dùng thuốc chẹn beta giao cảm.
- Lựa chọn thứ ba là các chỉ định đặc biệt cho các loại thuốc sau: thuốc ức chế men chuyển, thuốc ức chế thụ thể angiotensin II, thuốc chẹn thụ thể alpha giao cảm, thuốc chẹn thụ thể beta giao cảm, thuốc chẹn cả thụ thể alpha - beta giao cảm, thuốc chẹn kênh calci, thuốc lợi tiểu. Nên bắt đầu với loại thuốc tác dụng kéo dài, liều duy nhất trong ngày, liều thấp, điều chỉnh liều để đạt kết quả, có thể kết hợp với liều thấp các thuốc khác. Nếu vẫn chưa đạt được đích điều trị THA mà thuốc không đáp ứng hoặc có tác dụng phụ thì cần thay nhóm thuốc khác. Nếu thuốc chỉ đáp ứng một phần, nhưng dung nạp tốt thì thêm thuốc nhóm khác (ưu tiên thuốc lợi tiểu nếu chưa dùng).
Tuy vào từng người bệnh và mức độ tăng huyết áp thày thuốc có thể lựa chọn thuốc dùng cho phù hợp. Ví dụ: đau ngực, chọn thuốc chẹn beta giao cảm, thuốc chẹn kênh calci; Rung nhĩ chọn thuốc chẹn beta gia cảm, chẹn kênh calci (trừ nhóm dihydropyridin); Đái tháo đường týp 1 và 2 có protein niệu chọn thuốc ức chế men chuyển (ưu tiên), chẹn kênh calci, lợi tiểu liều thấp; Có rối loạn mỡ máu chọn thuốc chẹn beta giao cảm (loại không chọn lọc)...
Dù chọn bất kỳ loại thuốc gì cũng cần tuân thủ hai nguyên tắc sau: khởi đầu với liều thấp để tránh hạ huyết áp quá nhanh, nhiều và dùng các dạng thuốc tác dụng kéo dài để có tác dụng liên tục 24 giờ với liều duy nhất trong ngày. Một nguyên tắc khác cần tuân thủ là kết hợp thuốc với liều thấp sẽ cho hiệu quả tốt hơn, tác dụng phụ ít hơn so với chỉ dùng một loại thuốc liều cao. Ưu tiên phối hợp với thuốc lợi tiểu thiazid liều thấp.
Giới hạn THA cần dùng thuốc và mục tiêu huyết áp cần đạt theo khuyến cáo của JNC 8 như sau:
+ Đối với người trẻ (<60 tuổi), điều trị bằng thuốc cần được bắt đầu khi HA tâm trương (HATTr) ≥90mmHg, hoặc huyết áp tâm thu (HATTh) ≥140mmHg, trong đó HATTr là căn cứ cơ bản. HA mục tiêu cần đạt là <140/90mmHg.
+ Với những bệnh nhân lớn tuổi hơn (≥60 tuổi), điều trị bằng thuốc cần được tiến hành khi HATTh ≥150mmHg. HA mục tiêu cần đạt là <150/90mmHg.
+ Với các bệnh nhân đái tháo đường hoặc bệnh nhân bị bệnh thận mạn tính, điều trị thuốc cần được tiến hành khi HA ≥140/90mmHg. HA mục tiêu cần đạt là <140/90mmHG.
Một điều nữa người bệnh THA cần lưu ý khi dùng thuốc là: có một số loại thuốc hạ huyết áp, nhất là các thuốc tác dụng nhanh có thể gây tụt huyết áp tư thế đứng, hay gặp khi sử dụng liều đầu (người bệnh chuyển từ tư thế nằm sang tư thế đứng sau khi uống thuốc, trong thời gian tác dụng của thuốc, bị tụt huyết áp và ngất). Vì vậy cần đọc kỹ hướng dẫn và khi muốn chuyển từ tư thế nằm sang tư thế đứng cần từ từ bằng cách ngồi dậy trong 5 - 10 phút trước khi đứng. Một số loại thuốc có thể gây ra tác dụng phản hồi khi ngừng thuốc đột ngột (gây cơn tăng huyết áp sau khi ngừng thuốc đột ngột), vì vậy không nên ngừng thuốc đột ngột mà nên ngừng từ từ bằng cách giảm liều dần. Nên sử dụng phối hợp một số bài thuốc đông y có tác dụng hạ huyết áp như dùng hoa hoè pha nước uống hàng ngày hay đeo vòng từ, đồng hồ từ, dây lưng từ có tác dung giữ ổn định huyết áp.
