Viêm điểm bám mạc gan chân
1. Đặc điểm giải phẫu
Các xương cổ chân và bàn chân tạo nên ba vòm, hai vòm chạy theo chiều dọc và một vòm chạy ngang bàn chân. Cơ cấu này tạo nên một hệ thống hấp thụ lực sốc đàn hồi. Khi đứng, một nửa trọng lượng được chịu bởi gót chân và một nửa bởi các xương bàn ở trước với một phần ba trọng lượng này là ở xương bàn thứ nhất.
- Vòm dọc ngoài được tạo bởi xương gót, xương hộp với xương bàn ngón thứ tư và thứ năm. Vòm này thấp hơn so với vòm dọc trong và tương đối bằng phẳng, ít di động. Vòm ngoài có thể chạm đất và chịu một phần trọng lượng khi vận động, do đó đóng vai trò nâng đỡ cho phía trong bàn chân.
Hình 1. Các vòm gan chân. Hình trái: Sơ đồ các vòm gan chân. Hình phải: Mạc nối gan chân.
- Vòm dọc trong tạo bởi xương gót, xương sên, xương ghe, xương chêm với ba xương bàn từ 1 đến 3. Vòm dọc trong linh hoạt và di động hơn so với vòm dọc ngoài và đóng một vai trò quan trọng trong việc hấp thụ lực sốc khi tiếp xúc với mặt đất. Mặc dù vòm dọc trong thay đổi khi vận động, nó thường không chạm đất, trừ khi người đó có bàn chân bẹt. Vòm dọc trong được nâng đỡ bởi xương sên, dây chằng gót - sên, dây chằng dọc gan chân, và mạc gan chân là một mạc xơ dày nối từ xương gót đến khớp bàn - ngón chân.
- Vòm ngang được tạo bởi nền đầu xa của các xương bàn. Các xương hoạt động như các thanh xà nâng đỡ vòm này, dẹt xuống khi chịu trọng lượng và có thể chịu ba đến bốn lần trọng lượng cơ thể.
Mạc gan chân là một tổ chức xơ dày nối từ xương gót đến các khớp bàn ngón chân nó tạo thành như một dây cung của cung bàn chân. Mạc gan chân gồm ba phần: dải ngoài, dải trong và dải giữa thì giải giữa là lớn nhất. Nguyên ủy của phần giữa mạc gan chân bám vào lồi củ xương gót, phía trên nguyên ủy của cơ gấp ngắn các ngón, cơ vuông gan chân và cơ dạng ngón cái. Cân mạc băng qua vòm dọc trong trẽ ra các bó bám tận vào các đốt ngón gần.
Dựa vào chiều cao của vòm trong, có thể chia bàn chân thành ba loại: bàn chân bình thường, bàn chân hõm (vòm cao) và bàn chân bẹt (bàn chân bằng). Bàn chân hõm có phần giữa bàn chân không chạm đất, khả năng hấp thu lực kém. Ngược lại, bàn chân bẹt, có mặt lòng bàn chân tiếp đất nhiều nhất, tính đàn hồi và sức bật của bàn chân kém. Loại bàn chân này thường kết hợp với nghiêng ngoài quá mức của bàn chân suốt thì tiếp đất của dáng đi, lâu dần gây lệch trục cổ bàn chân ra ngoài và là một nguyên nhân gây thoái hóa khớp cổ chân.
2. Bệnh sinh
Cân mạc gan chân là bệ đỡ tĩnh quan trọng cho vòm dọc bàn chân. Sự căng của vòm dọc bàn chân tác động một lực mạnh lên cân mạc gan chân, đặc biệt ở nguyên ủy chỗ mạc gan chân bám vào lồi củ xương gót. Mạc gan chân chịu tác động của lực tải kéo dài và thường xuyên sẽ bị thoái hóa và các sợi của mạc gan chân nơi bám vào lồi củ xương gót bị tổn thương, vị trí tổn thương thường bị lắng đọng calci lâu dần tạo thành gai xương gót. Gai xương gót là hậu quả của thoái hóa điểm bám mạc gan chân, nó không phải là nguyên nhân gây ra bệnh lý đau xương gót. Tuy nhiên khi hình thành gai xương thì khi vận động gai xương có thể tì nén hoặc cọ xát gây đau và gây tổn thương tổ chức lân cận.
.jpg)
Hình 2. Viêm điểm bám mạc gan chân.
3. Nguyên nhân
- Thoái hóa gân của mạc gan chân nơi bám vào lồi củ xương gót do mạc gan chân chịu tác động của lực cơ học kéo dài, gây viêm.
- Có thể đứt rách các sợi của mạc gan chân do bị tổn thương thoái hóa và chịu tác động của lực cơ học.
- Viêm bao cân mạc gan chân, viêm túi hoạt dịch dưới xương gót.
Các yếu tố thuận lợi
- Viêm điểm bám nguyên ủy mạc gan chân thường gặp ở người chạy bộ, đi bộ nhiều, mang vác nặng trên đường không bằng phẳng.
- Những người có tật bàn chân như bàn chân bẹt.
- Những người béo phì.
- Các lỗi do quá trình tập luyện thể thao.
- Tuổi trung niên, nam giới.
4. Triệu chứng
- lâm sàng:
+ Đau gót chân phía gan chân mỗi khi đứng đi tì đè lên xương gót
+ Gót chân nhìn bình thường, không sưng.
+ Ấn mạnh, gõ bằng búa phản xạ vào lồi của xương gót nơi bám nguyên ủy của mạc gan chân gây đau.
- Cận lâm sàng:
+ Chụp Xquang bàn chân: xương khớp bàn chân bình thường, cũng có thể thấy gai xương gót.
Hình 3. Hình ảnh gai xương gót trên phim chụp X-quang (mũi tên).
+ MRI bàn chân có thể thấy hình ảnh viêm điểm bám nguyên ủy của mạc gan chân, thấy dấu hiệu phù nề tại điểm bám nguyên ủy của mạc gan chân.
5. Điều trị
Chủ yếu điều trị bảo tồn:
- Nghỉ ngơi: bước đầu tiên trong việc điều trị là người bệnh phải hạn chế hoặc ngưng hẳn các hoạt động có thể tì nén lên gót chân bị đau. Đối với vận động viên tập luyện các môn thể thao có cường độ cao như chạy, nhảy… nên chuyển sang những môn có cường độ thấp hơn như bơi lội, đạp xe…
- Vật lý trị liệu: Điều trị nhiệt nóng (hồng ngoại, paraffin, sóng ngắn), điện di novocain, điện xung. Thường phối hợp các biện pháp, mỗi ngày một hoặc hai lần, mỗi liệu trình 2 – 3 tuần.
- Sóng xung kích (Shock waves): Điều trị 1 hoặc 2 lần/tuần, mỗi liệu trình 4 – 6 lần. Sóng sung kích có thể làm tan được gai xương ở xương gót sau một liệu trình điều trị. Sóng xung kích là biện pháp điều trị rất hiệu quả với viêm mạc gan chân cũng như các viêm điểm bám gân khác.
Hình 4. Hình ảnh X-quang một bệnh nhân được điều trị bằng Shock wave, sau điều trị gai xương gót đã mất đi (mũi tên).
- Dùng thuốc kháng viêm không steroid để giảm đau theo chỉ định của bác sĩ: các thuốc này chỉ giúp bớt đau chứ không có tác dụng làm mất đi các tổn thương do thoái hóa.
- Tiêm corticoid tại chỗ: không tiêm quá 3 lần, mỗi lần cách nhau 1 tuần.
