PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm, BV 103
Bài đã đăng trong báo Sức khỏe và đời sống (Bộ Y tế) số 97 (11-13 tháng 8-2005)
Ung thư dạ dày (UTDD) là một bệnh khá phổ biến. Theo các nghiên cứu trong nước thì UTDD chiếm tới 10% tổng số bệnh nhân ung thư. Bệnh thường gặp ở người trên 50 tuổi, nam gặp nhiều hơn nữ từ 2-4 lần. Ở nam giới, UTDD đứng hàng thứ hai sau ung thư vòm họng. Còn ở nữ giới, đứng hàng thứ 4 sau ung thư tử cung, ung thư vú và ung thư nhau thai. Các nghiên cứu cho thấy thời gian bệnh nhân sống thêm sau phẫu thuật phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhưng yếu tố chính là di căn. Khi chưa có di căn vào hạch, bệnh nhân sống thêm sau mổ trên 5 năm chiếm 60%, khi đã có di căn hạch, tỉ lệ này chỉ còn 5%.
Ung thư dạ dày
Nguyên nhân
Đến nay người ta chưa biết chính xác nguyên nhân UTDD nhưng người ta thường nói đến các yếu tố nguy cơ như: các yếu tố môi trường, sự ô nhiễm nguồn nước, các chất bảo quản thực phẩm làm sản sinh nitrit, thức ăn chứa nitrosamin. Đặc biệt chế độ ăn, thói quen nấu nướng, ăn thiếu rau quả tươi. Ngoài ra những người nghiện thuốc lá nặng có tần số mắc UTDD cao hơn 2-6 lần người không hút. Những bệnh nhân viêm dạ dày mạn tính, loét dạ dày, sau mổ cắt dạ dày, polyp dạ dày, người nhiễm vi khuẩn Helicobacter Pylory gây ra viêm loét dạ dày là các tác nhân gây UTDD
Phát hiện sớm UTDD bằng cách nào?
Để phát hiện sớm UTDD chúng ta cần lưu ý những triệu chứng sau:
+ Đối với người có tiền sử đau vùng thượng vị, nay thấy tính chất đau thay đổi, khác với trước đây. Chẳng hạn đau không còn theo chu kỳ, không liên quan đến ăn uống, các thuốc kiềm như nabica, maalox, không làm giảm hoặc hết đau.
Hai ổ loét dạ dày vùng hang vị qua nội soi dạ dày
+ Đối với những người không có tiền sử đau vùng thượng vị, nay thấy đau âm ỉ, có cảm giác rát bỏng ở vùng trên rốn, đau cả ban ngày và ban đêm kèm theo ăn khó tiêu, nặng bung, chán ăn.
Các triệu chứng trên nếu kèm theo gầy xút cân, da xanh, thiếu máu (nồng độ hemoglobin máu dưới 110g/l), tuổi trên 40 thì cần nghi ngờ UTDD. Khi phát hiện các triệu chứng trên cần đi khám ngay, không nên trì hoãn vì chẩn đoán càng sớm thì hiệu quả điều trị càng tốt. Những cơ sở chưa có nội soi ống mềm có thể chụp X-quang dạ dày, xét nghiệm dịch vị để phát hiện tình trạng thiểu toan, ly tâm dịch vị để tìm tế bào ung thư, xét nghiệm một số marker ung thư đường tiêu hóa như CEA (tăng cao trong ung thư đường tiêu hóa, phổi, giá trị bình thường <5ng,ml), CA 7-24 (Tăng cao trong ung thư dạ dày, giá trị bình thường <8,2 U/ml)… Nhưng tốt nhất vẫn là được nội soi dạ dày bằng ống soi mềm để bác sĩ có thể trực tiếp quan sát tổn thương, nếu nghi ngờ sẽ chỉ định làm sinh thiết để chẩn đoán mô bệnh học.
Chẩn đoán xác định
Ung thư ở vùng hang vị và môn vị dạ dày hay gặp nhất, chiếm tới 60% số bệnh nhân UTDD. Ung thư ở vùng bờ cong bé dạ dày chiếm 20%. Còn lại ung thư ở vùng bờ cong lớn, thành trước và phình vị chiếm 20%.
+ Dựa vào hình ảnh X-quang, người ta chia UTDD làm ba loại:
- Loại thâm nhiễm: bờ cong nhỏ có một đoạn cứng, nằm ngang, lún xuống (hình lún) hoặc nổi lên cao hơn (hình cao nguyên). Sóng nhu động dạ dày không qua được đoạn cứng này mà chỉ làm nâng lên hạ xuống giống như kiểu một tấm ván bập bềnh trên mặt nước.
- Loại loét: Ổ loét ở trên một đoạn bờ cong nhỏ bị lõm xuống. Hình lõm quanh ổ loét là một dấu hiệu nghi ngờ và có khi có thêm ổ loét thì giá trị chẩn đoán tăng lên. Một số trường hợp bờ cong nhỏ có ổ loét với đặc điểm bên dưới ổ loét có một đường sáng làm ta có cảm tưởng như ổ loét được đường sáng bao quanh phía dưới. Một số trường hợp khác, từ ổ loét tỏa ra những tia hình rễ cây. Các dấu hiệu trên rất có giá trị để nghĩ đến UTDD.
- Loại sùi: Ban đầu bờ cong nhỏ nham nhở, sau là một hình khuyết, sóng nhu động đến đây thì ngừng lại. Muộn nữa thấy vùng hang vị-môn vị bị hẹp lại hoặc dài ra và hang vị biến thành một đường hầm nhỏ. Ung thư hang vị thì hình khuyết có thể thấy ở một hoặc cả hai bờ cong.
+ Nội soi dạ dày ống mềm kết hợp với sinh thiết dạ dày: có thể phát hiện ung thư rất sớm, ngay cả khi tổn thương mới phát còn nhỏ nằm dưới lớp niêm mạc (ung thư tại chỗ) và ung thư nằm ở những vị trí mà X-quang dễ bỏ sót như vùng tâm vị, phình vị lớn, thành trước và thành sau dạ dày. Soi và làm sinh thiết ở nhiều vùng giúp phân biệt ung thư hay loét lành tính. Phương pháp nội soi ống mềm kết hợp với sinh thiết giúp chẩn đoán sớm, chính xác nên kết quả phẫu thuật điều trị UTDD cho kết quả tốt hơn rất nhiều.
Phân loại giai đoạn UTDD qua nội soi
+ Marker ung thư đường tiêu hóa tăng: CA72 - 4 + CA 19 - 9, CEA: K dạ dày
Phương pháp điều trị
Nếu UTDD được phát hiện sớm thì kết quả điều trị bằng phẫu thuật khá tốt. Thật không may, phần lớn bệnh nhân thường đến bệnh viện muộn khi đã có di căn hoặc biến chứng nên kết quả điều trị bị hạn chế rất nhiều.
+ Điều trị bằng phẫu thuật cắt bỏ 2/3 dạ dày tốt nhất ở giai đoạn ung thư tại chỗ (giai đoạn 0), ung thư chưa có di căn (M0).
+ Hóa trị: Việc điều trị hóa chất bổ xung sau phẫu thuật chỉ áp dụng với bệnh nhân UTDD ở giai đoạn muộn, sau cắt bỏ dạ dày, nạo vét hạch và thể trạng bệnh nhân còn tốt.
+ Xạ trị: Sau khi phẫu thuật, xạ trị có thể được tiến hành cùng với hóa trị để tiêu diệt các tàn dư rất nhỏ của ung thư mà không thể nhìn thấy và loại bỏ trong quá trình phẫu thuật. Ở những bệnh nhân ung thư dạ dày nặng, xạ trị có thể hữu ích để giảm tắc nghẽn dạ dày. Xạ trị cũng có thể được sử dụng để cầm máu từ các khối u mà không thể phẫu thuật được.
+ Liệu pháp đích: Khoảng 1 trong 5 các ca ung thư dạ dày có quá nhiều một loại protein thúc đẩy tăng trưởng gọi là HER2 trên bề mặt của các tế bào ung thư. Các khối u với các mức độ gia tăng của HER2 được gọi là HER2-dương tính. Trastuzumab (Herceptin) là một kháng thể nhân tạo mà nó nhắm vào protein HER2. Dùng trastuzumab cùng với hóa trị có thể giúp một số bệnh nhân ung thư dạ dày có HER2-dương tính nặng sống lâu hơn so với chỉ dùng hóa trị.
- Về ăn uống: không nên ăn quá nóng hoặc quá lạnh, không uống nhiều rượu bia, không ăn nhiều gia vị cay nóng, cần ăn uống điều độ, có giờ giấc hợp lý, ăn nhiều rau quả tươi, sạch, không tồn dư lượng hóa chất bảo vệ thực vật.
Phòng bệnh UTDD
- Khi viêm dạ dày cần điều trị ngay không để dẫn đến viêm mạn hoặc loét, nhất là viêm do vi khuẩn Helicobacter Pylory. Trường hợp điều trị viêm, loét dạ dày tích cực lâu không khỏi thì nên phẫu thuật cắt bỏ.
Tóm lại
Khi có các triệu chứng về dạ dày như ăn không tiêu, sút cân, chán ăn, đau bụng âm ỉ vùng thượng vị không liên quan tới mùa hoặc thời tiết thì nên đi khám ngay tại các bệnh viện để được chẩn đoán và hướng dẫn điều trị.
