PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm, BV 103
Viêm điểm bám gân và bao gân còn được gọi là thấp ngoài khớp. Thấp ngoài khớp là một khái niệm bao gồm tất cả những tổn thương viêm không nhiễm khuẩn ở phần mềm của bộ máy vận động không phải cơ, xương, khớp. Đó là viêm các tổ chức : gân, dây chằng, bao khớp, túi thanh dịch, nơi bám tận của gân cơ (lồi cầu, mỏm xương). Thấp ngoài khớp rất thường gặp, tuy không nguy hiểm nhưng gây cản trở nhiều cho sinh hoạt và lao động.
1. Định nghĩa
+ Viêm gân bám tận:
Khi gân của một cơ bám vào đầu xương thì liên quan đến phần cốt mạc ngoài của xương. Một số gân quanh vùng bám tận có một hay nhiều túi thanh dịch, những túi này có cấu trúc giống màng hoạt dịch khớp, chúng có nhiệm vụ làm đệm, ngăn cách gân với nền xương và các gân khác ở xung quanh. Khi tổn thương ở phần cốt mạc ngoài người ta gọi là viêm cốt mạc ngoài - gân. Khi tổn thương ở phần túi thanh dịch người ta gọi là viêm túi thanh dịch - gân. Thực tế lâm sàng khó phân biệt hai loại này nên gọi chung là viêm gân vùng bám tận.
+ Viêm bao hoạt dịch gân (viêm bao gân):
Một số gân dài khi đi qua một số vùng, nhất là khi đổi hướng đi, có một bao hoạt dịch bọc lấy phần này giữ vai trò như một ròng rọc cố định đường đi của gân được gọi là bao hoạt dich gân. Bao hoạt dịch gân có cấu trúc giống như màng hoạt dịch, ở giữa có dịch nhầy. Khi bao hoạt dịch gân bị tổn thương, sẽ làm cản trở hoạt động của gân.
+ Hội chứng đường hầm và ngón tay lò xo:
Một số gân dài khi đi qua vùng hẹp của xương được bao bọc bởi
một vòng xơ, tạo với nền xương ở dưới thành một đường hầm. Bên trong đường hầm được lót một bao hoạt dịch. Trong đường hầm có các gân, đôi khi cả thần kinh và mạch máu đi qua. Khi bao hoạt dịch lót phía trong đường hầm bị viêm, làm bóp nghẹt các thành phần bên trong, gây ra hội chứng đường hầm. Viêm bao hoạt dịch đường hầm cổ tay gây bóp nghẹt dây thần kinh giữa, tạo nên hội chứng đường hầm cổ tay. Ở ngón tay gây cản trở sự co duỗi của gân gấp, tạo nên hiện tượng ngón tay lò xo.
2. Nguyên nhân
+ Các bệnh ảnh hưởng đến bao hoạt dịch như: viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp, rối loạn chuyển hoá.
+ Thoái hóa do tuổi
+ Các chấn thương, vi chấn thương: đây là nguyên nhân hay gặp nhất. Các hoạt động quá mức kéo dài do nghề nghiệp, các chấn thương trực tiếp, co cơ quá mức, co cơ đột ngột, sai tư thế. Các vi chấn thương này gây viêm không đặc hiệu hoặc thoái hoá.
3. Biểu hiện lâm sàng
+ Đau: đau ở vị trí gân bị tổn thương, đau tại chỗ, ít khi lan xa, đau cả ngày và đêm, đau tăng khi cử động gân đó nhất là khi cử động có lực cản.
+ Khám: vùng tổn thương có thể đỏ, sưng nề nhưng ít gặp, thông thường không thấy gì thay đổi ở vùng tổn thương. Ấn tại chỗ rất đau, làm các động tác co cơ chủ động của gân làm đau tăng lên. X-quang không thấy thay đổi gì đặc biệt.
4. Một số viêm gân và điểm bám gân thường gặp
4.1. Viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay
Đây là điểm bám của các gân cơ duỗi chung ngón tay, cơ trụ sau, cơ duỗi ngón út, cơ ngửa ngắn.
+ Biểu hiện: đau ở mỏm lồi cầu ngoài, đau tăng khi xoay ngửa cẳng tay, gấp duỗi các ngón tay nhất là khi có lực cản. Nhìn bên ngoài bình thường, ít khi thấy sưng đỏ. Khi ấn và gõ nhẹ vào lồi cầu ngoài thấy đau tăng lên. Làm các động tác duỗi ngón tay, xoay ngửa cẳng tay có lực cản thấy đau tăng lên.
+ Nguyên nhân: thường gặp ở người vận động cẳng tay nhiều như làm các nghề thủ công, chơi thể thao như quần vợt, cầu lông, bóng bàn.
+ Tiến triển: bệnh kéo dài một thời gian rồi tự khỏi, hay tái phát
4.2. Viêm bao gân vùng mỏm châm quay
Vùng mỏm châm quay có một bao hoạt dịch bọc chung 2 gân của cơ dạng dài và dạng ngắn ngón cái, bao gân có thể bị viêm bị viêm
+ Biểu hiện: sưng và đau bờ ngoài mỏm châm quay, đau tăng khi vận động ngón cái, nhất là động tác duỗi ngón cái có lực cản. Khám thấy vùng mỏm châm quay bình thường, có thể nề nhẹ, đỏ, ấn vào đau, chống lại động tác dạng ngón cái đau tăng lên.
+ Nguyên nhân: hau gặp ở phải làm việc nhiều bằng tay (giặt, vắt quần áo, dệt, đan…)
+ Tiến triển: Bệnh kéo dài một thời gian, rồi tự khỏi.
4.3. Hội chứng đường hầm cổ tay
Vùng cổ tay, phía trước có các gân gấp chung nông, gân gấp chung sâu các ngón tay và gấp riêng ngón cái chui qua một đường hầm mà phía sau là khối xương cổ tay, phía trước là một vòng xơ. Bao bọc hai gân gấp các ngón tay là hai bao hoạt dịch, nằm ở chính giữa đường hầm là dây thần kinh giữa. Khi các bao hoạt dịch trong đường hầm bị viêm sẽ làm bóp nghẹt dây thần kinh giữa gây ra hội chứng đường hầm cổ tay.
+ Triệu chứng: Tê và đau buốt ở đầu các ngón tay 1, 2 và 3, tê và đau bàn tay. Đau tăng về đêm và khi nắm duỗi bàn tay. Có thể thấy vùng cổ tay bệnh nhân hơi sưng, nhưng phần lớn bệnh nhân vẫn thấy cổ tay bình thường. Cảm giác nông các ngón tay 1, 2 và 3 giảm rõ. Nếu bị kéo dài có thể thấy teo cơ vùng ô mô cái.
+ Một số nghiệm pháp chẩn đoán:
- Duỗi bàn tay hết sức, dung búa phản xạ gõ nhẹ vào mặt trước cổ tay. Bệnh nhân thấy tê và đau lan xuống ngón 1,2 và 3.
- Dùng dây cao su garo phía trên cổ tay, sau thời gian ngắn thấy tê, đau các ngón 1, 2 và 3.
+ Nguyên nhân: Viêm khớp dạng thấp (thường bị cả hai bên), chấn thương vùng cổ tay, một số nghề nghiệp phải sử dụng tay nhiều như ép, vắt, vặn, người sử dụng chuột máy tính kéo dài, một số không rõ nguyên nhân.
4.4. Ngón tay lò xo
Gân gấp chung nông và gân gấp chung sâu các ngón tay đi từ bàn tay vào ngón tay thường phải chui qua các dây chằng để cố định đường đi. Ở vị trí gân gấp chui qua các dây chằng này thường có các bao gân có màng hoạt dịch Khi các dây chằng này bị viêm hoặc màng hoạt dịch gân gấp bị viêm nổi cục thì di động của gân gấp bị cản trở, làm khó duỗi ngón tay, phải cố gắng mới bật ra được giống như lò xo nên gọi là hội chứng ngón tay lò xo, triệu chứng này rõ nhất vào buổi sang sau ngủ dậy.
Bệnh hay gặp ở phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh, hay ở những người lao động sử dụng bàn tay nhiều như công nhân cầm búa, khoan, tiện, thợ hớt tóc, hoặc vận động viên tennis, cầu lông...
Tại chỗ viêm mặt trước khớp đốt ngón tay có thể thấy đau, sờ nắn thấy có cục nhỏ chắc di động khi cử động ngón tay. Cục nhỏ bị vướng bởi dây chằng cố định gân khi duỗi ngón tay, phải cố gắng cục nhỏ này mới vượt qua được dây chằng làm ngón tay bật ra giống như lò xo.
4.5. Viêm gân gót (gân Achille)
+ Triệu chứng: sưng đau vùng gót chân, gân gót sưng rõ, sờ có thể thấy nổi cục, ấn vào đau, làm động tác gấp duỗi bàn chân có lực cản thấy đay tăng.
+ Nguyên nhân: có thể do các bệnh toàn thân như viêm khớp dạng thấp, phần lớn là do vận động quá mức bàn chân.
4.6. Viêm gân gấp chung các ngón chân
Gân gấp chung các ngón chân bám vào mặt dưới xương gót, khi bị viêm gây đau mặt dưới xương gót khi đứng hoặc đi, ấn vào mặt dưới xương gót có thể tìm thấy điểm đau.
5. Điều trị viêm gân nói chung
+ Điều trị bằng thuốc tại chỗ:
+ Để vùng viêm được nghỉ ngơi, tránh các động tác gây căng kéo các gân bị viêm.
+ Bôi tại chỗ các loại thuốc mỡ nhóm non-steroid (counterpain, profenid, voltaren) mỗi ngày 2-3 lần
+ Nếu viêm nặng, có thể dùng thủ thuật tiêm vào bao gân hydrocortisol (depomedrol, hydrocortisol acetate, diprospan), đây là biện pháp rất hiệu quả, nhưng phải được làm bởi các bác sĩ chuyên khoa có kinh nghiệm. Các thuốc non-steroid đường uống ít hiệu quả.
+ Nếu gân bị dính gây cản trở vận động, có thể phải can thiệp phẫu thuật giải phóng dính (hội chứng đường hầm cổ tay, ngón tay lò xo).
Mổ cắt dây chằng ngang giải phóng chèn ép trong hội chứng đường hầm cổ tay
+ Điều trị bằng các phương pháp vật lý: dùng nhiệt nóng như paraffin, túi nhiệt, bức xạ hồng ngoại, sóng ngắn, điện di novocain hoặc salisilat tại chỗ. Khi đau
Các tư liệu trong bài viết được trích từ cuốn "Viêm quanh khớp vai, chẩn đoán, điều trị và dự phòng" Hà Hoàng Kiệm. NXB TDTT. 2015. sách có bán ở tất cả các hiệu sách trên toàn quốc. Một số nhà sách bán oneline, các bạn có thể vào các địa chỉ sau:
1. https://shopee.vn/S%C3%A1ch-Vi%C3%AAm-Quanh-Kh%E1%BB%9Bp-Vai-Ch%E1%BA%A9n-%C4%90o%C3%A1n-V%C3%A0-%C4%90i%E1%BB%81u-Tr%E1%BB%8B-i.104290381.2223013320
2. https://tiki.vn/viem-quanh-khop-vai-chan-doan-va-dieu-tri-p439398.html
3. https://123mua.com.vn/Sach-Viem-Quanh-Khop-Vai-Chan-Doan-Va-Dieu-Tri-p.1__2223093830__104288726
4. https://123mua.com.vn/Sach-Viem-Quanh-Khop-Vai-Chan-Doan-Va-Dieu-Tri-p.1__2223093830__104288726
Bạn nào muốn mua sách: "Bệnh thoái hóa khớp, chẩn đoán, điều trị và dự phòng" Hà Hoàng Kiệm. NXB TT và DL. 2019. Xin vào các địa chỉ sau:
3. https://sachdayroi.com/benh-thoai-hoa-khop-chan-doan-dieu-tri-va-du-phong-nti10187469.html
.jpg)
